30 Nov O velo de Sofía

Juanjo Albert. (Abril 15, 2002)

Está claro que actualmente vivimos en tempos de crises, unha crise que nos abarca completamente a todos os niveis sociais e individuais. E isto podería non ser malo, pois das crises xorde a luz e a evolución. Aínda que non dubido de que chegará a bo termo, está a resultar un parto moi custoso, porque o factor máis definitivo deste momento de crise é o que na súa orixe e no seu mantemento estea a manipulación e o engano.

Xa vai resultando evidente que non vivimos na “cultura do benestar”, todo o máis na da comodidade e do consumo innecesario; un consumo que é a pedra angular do noso desenvolvemento económico. Eu máis ben diría que vivimos na cultura da insatisfacción. Polo xeral, non consumimos máis do que necesitamos cando nos atopamos satisfeitos, e isto vale tanto a nivel material, como a nivel emocional e espiritual; é a insatisfacción a que orixina o anhelo de ter, de posuír. A manipulación e o engano consisten en polarizar esta insatisfacción exclusivamente cara ao material, quedando o emocional, o intelectual e o espiritual desatendidos, con poucas posibilidades para desenvolverse, pero só así se pode obter o consumo necesario para o mantemento económico tal e como está deseñado actualmente. O resultado está a ser preocupante.

Volvemos a mirada cara aos nosos superpapás e supermamás para que nos protexan, pero as nosas Institucións sérvennos cada vez menos porque van quedando baleiras de contido e non poden darnos o estímulo, a seguridade e a contención que estamos a necesitar, nin económica, nin social, nin moito menos ética. Convídasenos a comulgar con rodas de muíño e comulgamos, e se nos indigestan por máis que tomemos pílulas para facer boas dixestións; convídasenos a non ver a evidencia e non a vemos. Non ver, non oír, non dicir, só nos permitimos a queixa para que pareza que nos responsabilizamos de algo, aínda que a realidade sexa que nin do noso propio sufrimento responsabilizámonos; con frecuencia perdemos moito tempo e enerxía buscando un outro culpable. Nun movemento instintivo de supervivencia, encerrámonos no noso caparazón de moluscos a ver se hai sorte e non nos comen: sobreviviremos aínda que nos perdamos a experiencia da vida!

Que a nosa sociedade é unha sociedade maioritariamente insatisfeita, resulta evidente. Nin sequera é necesario argumentalo, abonda con que cada cal mire facía si mesmo, considere o seu propio vivir, e vexa cuan satisfeito atópase consigo mesmo, se é que se atopa aínda. Abonda con que nos miremos aos ollos, cousa que xeralmente non facemos, non queremos que nos vexan. Non queremos que se vexa nosa profunda contradición, a nosa covardía, a nosa pasividade ante feitos que nos repugnan esencialmente. O noso caparazón de indiferenza, superficialidade e pretendida ignorancia non nos protexe de nós mesmos, nin das miradas limpas.

O caldo de cultivo sobre o que nos estamos desenvolvendo é, ademais da insatisfacción persoal, a inseguridade e o medo. O resultado está a ser de individualismo, illamento e falta de solidariedade. Estamos a perder o contacto coa nosa intimidade e, consecuentemente, cos demais. Relacionámonos coa nosa intimidade como coas nosas roupas: podemos chegar a ser un obxecto para nós mesmos ao que lle esiximos un comportamento deshumanizado. E isto non está tan lonxe, cando xa o estamos facendo cos demais. Estamos a perder nosa intrínseca razón de ser e de vivir. Estamos a esquecernos que, en palabras de Heidegger, noso existir é un “ser para a morte”, e, sobre todo, estamos a esquecernos da especie, da nosa responsabilidade no seu crecemento, mantemento e evolución. Estamos a comportarnos como autogenocidas. E é coherente que así sexa, posto que este vivir na alienación humanista e espiritual con moita frecuencia adoita acabar na depresión emocional.

Mentres tanto esiximos ao outro-obxecto-de-consumo que nos satisfaga en algo que só está nas mans de cada cal, en algo que é necesario que cada persoa cumpra consigo mesmo: ninguén máis que Ulises sabe como tensar o arco de Ulises.

Así as cousas, que podemos facer? Calquera movemento liberador deste estado de cousas, ha de pasar necesariamente polo ser e o estar. Ante todo ser honesto e claro ante un mesmo e recoñecer como é noso estar presente, como sentimos aquí e agora, e que acción consecuente tería que derivarse diso. Non se trata dunha revolución social, política nin económica, trátase dunha evolución interior, dunha viaxe a través dos nosos erros cara ao noso recoñecemento como seres humanos emocionais e espirituais, non só racionais. Trátase dun redescubrimiento, dun reencontro, dunha revelación en definitiva dun ante si mesmo, para que cada cal poida tensar o seu propio arco e disparar a súa frecha con acerto, sen erro. Trátase de iniciar o camiño do coñecemento e da compaixón, trátase de iniciarnos nunha evolución espiritual individualizada.

Faise necesario que nos individualicemos para que cada cal poida sacar o seu pé da institucionalizada trituradora común. Eu son eu, e ti es ti, e xuntos podemos axudarnos sempre que cada cal se faga cargo do risco de ser director da súa propia vida. E desde a liberdade de ser e expresarnos, manter unha actitude de entrega a nós mesmos, aos demais e á vida, xa que na entrega podemos atopar a propia identidade. Isto empeza a ocorrer a partir de que podamos asumir a nosa finitud como individuos e a nosa responsabilidade coa especie, cara a cuxa vida deberiamos ter un agradecemento sen límite. Creo que á fin e ao cabo non é posible que nos evadamos da nosa responsabilidade como individuos humanos, a propia vida demándanos por iso, dunha ou outra forma. Non dubido que hai varios camiños, cada cal atopará o seu, pero por máis voltas que lle deamos, por máis atallos que busquemos, é seguro que, neste caso, todos conducen ao mesmo sitio. Miles de anos de tradicións espirituais así nolo sinalan: só pode cesar a insatisfacción tras o reencontro na intimidade dun consigo mesmo. Só tras a volta a casa atópase a paz. Este é a viaxe do guerreiro. Con esta paisaxe de fondo, o exercicio dunha profesión como a nosa, que implica un estreito contacto cos conflitos psicolóxicos e emocionais das persoas que acoden pedindo axuda, porque confían en nós, faise complicado e require estar aínda máis claros ante o momento histórico en que vivimos. Esta responsabilidade non abarca a que cada persoa ten sobre o seu propio proceso terapéutico, nin lle exime diso. É máis, só é posible a acción terapéutica a partir de que o individuo se decida a asumir o seu propio proceso e vaia aceptando os supostos riscos do cambio que poida experimentar a súa vida, e que sempre son menores e mellores que as catastróficas fantasías coas que adoitamos meternos medo. Facernos responsables da nosa profesión implica aceptar os riscos dun oficio que non é exacto, nin mecánico; aceptar que estamos suxeitos ao erro alí onde o erro é transcendente, debido a que traballamos con relacións humanas e estas son complexas, tan complexas que forman parte da esencia da vida. Aceptar que somos ferramentas do noso traballo e que non podemos axudar a ninguén máis aló de onde podamos axudarnos a nós mesmos, e por tanto co deber de manterme constantemente alerta, revisado e a punto, tan libre de erro como sexa posible ao límite das miñas capacidades actuais: o malo do erro non é caer nel, senón permanecer nel. E aínda así ter a coraxe de non inmobilizarnos dentro de estreitas visións doctrinales, senón facer fronte libremente ás necesidades do momento cunha actitude creativa e renovadora, poñendo o punto de mira máis aló da sanación psicolóxica e emocional, para poder dar cabida tamén ao desenvolvemento espiritual. Non podo quedarme en sanar superficialmente os síntomas, reforzando os mecanismos neuróticos para que o individuo adáptese mellor a unha sociedade que, neste momento histórico, está resultado perigosamente alienante e devoradora. Sinto con responsabilidade por saber que o desenvolvemento da ESPIRITUALIDADE, entendida como forza creativa e renovadora, xenuína e esencial no ser humano, é condición necesaria para atopar a SAÚDE como forza permisiva do benestar e do pracer, para obter SATISFACCIÓN. E que esta mesma é a forza creativa da VIDA. E que o desenvolvemento da espiritualidade pasa polo desvelar óntico de cada cal ante si mesmo.