16 Mai Amor apreciativo

O vínculo orixinal do neno co pai é algo máis sutil que o de recibir a nutrición e tenrura materna, e consiste máis ben nun mirar cara a quen a súa nai mira. Con iso, o pai vólvese para o neno un punto de referencia. Se a nai ama ao pai, o neno tamén, a través dunha identificación coa súa nai. Pero como? A través dunha receptividade que o converte nun ideal, un modelo ou guía respecto a o que ten valor.

Así como entre os paxaros o pitiño segue á galiña, na nosa especie ocorre coma se o noso pito —o bebé— seguise ao pai ao tomalo como modelo, e constitúese dese xeito o proxenitor nunha figura de autoridade primixenia. Desgraciadamente, o pai vai tomar a autoridade, e con iso abusará da mesma, transformando a súa influencia espontánea nun mando autoritario. Pero a orixe da autoridade non está nos mandatos do pai, senón no impulso para seguir do fillo; o impulso a modelarse de acordo a un exemplo: unha imitación que se volve impulso a aprender. Cando admiramos algo, transformámonos niso, e ninguén lle pode quitar a un devoto o que se vaia semellando ao seu mestre.

Está claro que, a pesar do seu impulso natural a admirar aos grandes, o neno tarde ou cedo vaise dando conta de que no mundo degradado en que vivimos non son tan grandes, e chega un momento en que sente que se equivocou ao darlle aos seus pais a dignidade de deuses. A medida que descobre as imperfeccións dos grandes e a súa falta de sabedoría (que percibe antes de que poida darse conta explícita diso) vaise revelando ante estes e aínda ante outras autoridades no mundo. E é unha mágoa que os educadores, e especialmente os políticos da educación, non se dean conta da falta de sabedoría no que se lles inxecta aos nenos, e como isto contribúe a que, aínda que tarde, se desinteresen da aprendizaxe e desenvolvan, mesmo, trastornos da atención; pero un neno chega programado para admirar, e «cómese o mundo», incorporando a linguaxe dos seus e a cultura na que naceu, e todo lle entra moi fácil (ata demasiado), xa que percibe aos seus pais como deuses. É seguramente esta experiencia primixenia a que revivimos cando creamos o modelo de Deus Pai, ou aquel de Deus Nai. Non son estas imaxes inventadas, senón que simplemente foron esquecidas, pois pertencen a unha parte abandonada da nosa infancia, cando os nosos pais eran deuses que se movían nunha dimensión que apenas podiamos intuír.

Basta con admirar a unha persoa o suficiente como para que se nos empecen a pegar a súa maneira de falar e outras actitudes. E basta con ver calquera película cun personaxe heroico, trátese de Superman ou dun admirable detective, para péguenselle a un os xestos do heroe. (Todos coñecemos a experiencia de como ao saír do cinema camiñamos como o heroe e movemos a cabeza como el). Todo iso deriva do amor admirativo, que é indispensable á aprendizaxe.

E se un convértese no que admira, así tamén ocorre coa devoción, que por iso se volve unha vía moi directa cara ao divino. Amar ao deus que podemos concibir vai volvendo semellantes a leste, como na doutrina cristiá da «imitación de Cristo». Só que presentar a devoción (ou a adoración) como un mero exercicio espiritual sería descoñecer a súa experiencia, que pon de manifesto que o amor cara ao divino non é algo tan voluntario como puidese parecer. Por iso dise nas tradicións místicas que o amor de Deus constitúe, máis ben, un don divino. E a devoción comeza por ser unha sede de Deus, unha sede metafísica que se pode confundir cunha sede de coñecemento ou de verdade, e é unha sede de algo ao que non lle podemos poñer nome. Se queremos, podemos poñerlle o nome de «Deus», que é un símbolo conveniente para o aspecto profundo da existencia, pero o misterioso da devoción é que o amor a Deus non é propiamente noso, senón que divino, e non podería ser inventado.

Hai quen tivo tantos problemas co seu pai, que non coñecen a actitude de respecto na súa vida, e volvéronse cínicos despectivos. E hai moito diso na cultura moderna, no ocaso do mundo patriarcal, no que reina unha desilusión colectiva. Parecería que tal cousa fose boa, polo feito de constituír unha resposta a un mal, pero ten o inconveniente de carrexar unha morte xeneralizada dos valores. Se non hai aprecio, non hai valoración, e entón o mundo vólvesenos moi pobre, pequeno e plano.

Tal é o empobrecemento de valores que caracteriza o noso tempo (e ao dicir valores quero referirme a tales cousas como o amor á verdade, á beleza e á xustiza), e se un quere crer aos posmodernos, é un signo de madurez intelectual que xa non creamos en nada: condénanse as ideoloxías, e vai contra a moda todo pensamento grande; máis aínda: sospéitase que quen propón unha idea grande queira engatusarnos, chamar a atención indebidamente ou preparar algunha manobra de poder.

O recoñecemento de que nos afecta un déficit colectivo de amor apreciativo permítenos comprender a relevancia de que a música non só é un fenómeno espiritual (que xurdiu co chamanismo como unha maneira de acceder á experiencia relixiosa, ou ao divino) senón que, máis precisamente, é un gran vehículo de expresión e exercicio do amor apreciativo —que culmina na devoción e a adoración dunha realidade ideal. Pode por certo dicirse tamén que hai música que non ten nada de sagrado, ou que é decididamente profana. A música que escoitamos nos ascensores ou nos aeroportos non é moi sacra e resulta mesmo difícil manter un espírito elevado nun ambiente de muzak. E existe hoxe en día unha industria de música envasada, que segundo os expertos serve para vender máis, así como tamén se vende máis con boa iluminación. Pero, aínda en tales casos, podemos dicir que o que se ofrece é un derivado do amor, só que certas persoas prefiren os derivados e substitutos do amor ao amor verdadeiro —tanto na música como na vida.

— Claudio Naranjo – A música interior